Trạng Tí của Ngô Thanh Vân – Dưới góc nhìn của pháp luật (Kì 2)
KỲ 2: DƯỚI CÁI NHÌN CỦA PHÁP LUẬT
Trở lại với câu chuyện một bộ phận khán giả tẩy chay bộ phim Trạng Tí vì cho rằng nhà sản xuất bộ phim đã xâm phạm quyền của họa sĩ Lê Linh, hãy là người tiêu dùng thông thái, đưa ra đánh giá khách quan về vụ việc, dưới góc nhìn của pháp luật. Vấn đề quyền tác giả được quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi bổ sung năm 2009 và 2019 (Sau đây gọi chung là “Luật Sở hữu trí tuệ”) và các văn bản hướng dẫn thi hành.
- Tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả có thể là những người khác nhau
Khi nói tới quyền tác giả, thường chỉ có tác giả là được biết đến rộng rãi. Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật SHTT, chủ thể của quyền tác giả bao gồm: tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả. Trong đó, tác giả là “người trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm” (Khoản 1 Điều 6 Nghị định 22/2018/NĐ-CP). Khi tác giả “sử dụng thời gian, tài chính, cơ sở vật chất – kỹ thuật của mình để sáng tạo ra tác phẩm” thì tác giả cũng chính là chủ sở hữu quyền tác giả (Điều 37 Luật SHTT). Trong các trường hợp khác, chủ sở hữu quyền tác giả không phải là tác giả. Cụ thể, chủ sở hữu quyền tác giả có thể: (i) là tổ chức, cá nhân giao nhiệm vụ cho tác giả hoặc giao kết hợp đồng với tác giả (Điều 39 Luật SHTT); (ii) là người được thừa kế quyền tác giả (Điều 40 Luật SHTT); (iii) là người được chuyển giao một phần hoặc toàn bộ quyền tác giả (Điều 41 Luật SHTT); (iv) là Nhà nước (Điều 42 Luật SHTT).
Nội dung của quyền tác giả bao gồm các quyền tài sản (Điều 20 Luật SHTT) và quyền nhân thân (Điều 19 Luật SHTT). Khi tác giả đồng thời là chủ sở hữu thì sẽ đồng thời có cả quyền tài sản và quyền nhân thân. Trường hợp tác giả và chủ sở hữu là những người khác nhau thì tác giả chỉ có các quyền nhân thân (trừ quyền công bố tác phẩm), còn chủ sở hữu có các quyền tài sản và quyền công bố tác phẩm.
Như vậy, để kết luận có vấn đề xâm phạm quyền tác giả hay không, phải xác định: (1) ai là tác giả, ai là chủ sở hữu quyền tác giả; (2) mỗi chủ thể có quyền gì theo quy định của pháp luật SHTT. Sau đó, mới xác định có hành vi xâm phạm quyền của chủ thể nào hay không.
- Tác phẩm gốc và Tác phẩm phái sinh đều là những tác phẩm được bảo vệ quyền tác giả
Đối tượng được bảo hộ quyền tác giả chính là các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học. Khi phân chia theo loại hình, tác phẩm có thể là: a) Tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình và tác phẩm khác được thể hiện dưới dạng chữ viết hoặc ký tự khác; b) Bài giảng, bài phát biểu và bài nói khác; c) Tác phẩm báo chí; d) Tác phẩm âm nhạc; đ) Tác phẩm sân khấu; e) Tác phẩm điện ảnh và tác phẩm được tạo ra theo phương pháp tương tự; g) Tác phẩm tạo hình, mỹ thuật ứng dụng; h) Tác phẩm nhiếp ảnh; i) Tác phẩm kiến trúc; k) Bản họa đồ, sơ đồ, bản đồ, bản vẽ liên quan đến địa hình, công trình khoa học; l) Tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian; m) Chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu.
Căn cứ vào nguồn gốc hình thành, tác phẩm có thể là: tác phẩm gốc hoặc tác phẩm phái sinh. Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn (Khoản 8 Điều 4 Luật SHTT). Theo đó, tác phẩm gốc là tác phẩm được tạo ra lần đầu tiên, với nội dung và hình thức thể hiện không trùng lặp với tác phẩm khác; tác phẩm phái sinh là tác phẩm được hình thành trên cơ sở thay đổi tác phẩm đã có (tác phẩm gốc). Tác phẩm phái sinh có thể được bảo hộ như tác phẩm gốc nếu không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm gốc được dùng để làm tác phẩm phái sinh (Khoản 2 Điều 14 Luật SHTT). Như vậy, tuy hình thành trên cơ sở tác phẩm khác, tác phẩm phái sinh vẫn được bảo hộ trọn vẹn quyền tác giả, với tư cách một tác phẩm độc lập.
Trạng Tí của Ngô Thanh Vân – Dưới góc nhìn pháp luật (Kì 2) (Nguồn ảnh: Kenh14.vn)
- Thực tế pháp lý của vụ việc “Thần đồng đất Việt”
Theo phán quyết của Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh tại Bản án dân sự phúc thẩm số 774/2019/DSPT ngày 03/9/2019, ông Lê Phong Linh được công nhận là tác giả duy nhất của hình thức thể hiện của các nhân vật Trạng Tí, Sửu ẹo, Dần béo và Cả Mẹo trong bộ truyện tranh “Thần đồng đất Việt” từ tập 01 đến tập 78, bởi vì ông là người trực tiếp thể hiện các hình tượng nhân vật dưới hình thức vật chất nhất định. Công ty Phan Thị là chủ sở hữu tác phẩm là hình thức thể hiện của 4 nhân vật, được quyền sử dụng hình tượng 4 nhân vật này vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình, bởi vì Công ty Phan Thị là tổ chức giao nhiệm vụ cho hoạ sĩ Lê Phong Linh vẽ minh hoạ cho tác phẩm của mình.
Như vậy, với tư cách chủ sở hữu quyền tác giả, đối với bộ truyện tranh “Thần đồng đất Việt”, Công ty Phan Thị được quyền: làm tác phẩm phái sinh; biểu diễn tác phẩm trước công chúng; sao chép tác phẩm; phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm; truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điện tử hoặc bất kì phương tiện kỹ thuật nào khác; cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính (Khoản 1 Điều 20 Luật SHTT) và quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm (Khoản 3 Điều 19 Luật SHTT).
Với tư cách là tác giả, nhưng không là chủ sở hữu, đối với hình thức thể hiện của 4 nhân vật, ông Lê Phong Linh được quyền: đặt tên cho tác phẩm; đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm, được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng; bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả (Khoản 1, Khoản 2 và Khoản 4 Điều 19 Luật SHTT).
Trong vụ việc này, Công ty Phan Thị đã phản đối quan điểm cho rằng công ty Phan Thị đã xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm, vi phạm quyền của hoạ sĩ Lê Linh, bởi vì Lê Linh đã nghỉ việc tại Phan Thị sau tập 78. Kể từ tập 79 trở đi, Công ty Phan Thị đã thuê hoạ sĩ khác vẽ minh hoạ và hình thức thể hiện khác so với hình thức thể hiện 4 nhân vật trước đây. Công ty Phan Thị cho rằng mình không vi phạm quyền của hoạ sĩ Lê Linh vì công ty có quyền làm tác phẩm phái sinh và từ tập 79 trở đi là các tác phẩm phái sinh. Điều này đã bị Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh bác bỏ, cụ thể là: công ty Phan Thị “không nêu được đó là hoạt động nào trong các hoạt động dịch, phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn”, hình thức thể hiện của các nhân vật chỉ được diễn hoạt ở một vài góc cạnh như trước, nghiêng, sau lưng. “Đây được xem là hình thức thể hiện gốc của tác phẩm. Công ty Phan Thị là chủ sở hữu tác phẩm có quyền làm tác phẩm phái sinh nhưng không được sửa chữa tác phẩm gốc” [774_2019_DSPT_HCM].
Như vậy, thông qua nhận định của bản án có thể thấy: Công ty Phan Thị xâm phạm tính toàn vẹn của tác phẩm (mà tác giả là hoạ sĩ Lê Linh) xuất phát từ bản chất: hình thức thể hiện của tác phẩm là tác phẩm gốc. Việc sửa chữa tác phẩm gốc là thuộc quyền của tác giả, quyền nhân thân được quy định rõ trong Luật SHTT. Tuy nhiên, quyền làm tác phẩm phái sinh từ tác phẩm gốc thuộc về Công ty Phan Thị, vì công ty là chủ sở hữu quyền tác giả của tác phẩm gốc.
- “Trạng Tí” cần phải làm gì?
“Trạng Tí” là tác phẩm phái sinh của “Thần đồng đất Việt”, theo hình thức chuyển thể từ một tác phẩm văn học thành một tác phẩm điện ảnh.
Vì quyền làm tác phẩm phái sinh là của Phan Thị, Ngô Thanh Vân muốn làm tác phẩm điện ảnh chuyển thể từ “Thần đồng đất Việt” phải “xin phép và trả tiền nhuận bút, thù lao, các quyền lợi vật chất khác” đối với Phan Thị (Khoản 3 Điều 20 Luật SHTT). Theo công bố của Ngô Thanh Vân trên các phương tiện thông tin đại chúng, đoàn làm film đã kí hợp đồng và nhận được sự cho phép của Công ty Phan Thị đối với việc chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh “Trạng Tí”.
Vì hoạ sĩ Lê Linh không là chủ sở hữu tác phẩm mà chỉ là tác giả đối với hình tượng 4 nhân vật nên Ngô Thanh Vân không có nghĩa vụ phải xin phép hoặc trả nhuận bút, thù lao đối với Lê Linh. Tuy nhiên, từ góc độ tình cảm, Ngô Thanh Vân công bố đã mời hoạ sĩ Lê Linh tham gia làm cố vấn cho đoàn làm film nhưng Lê Linh đã từ chối. Thông tin này cũng đã được phía hoạ sĩ xác nhận trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Như vậy, vấn đề duy nhất gây tranh cãi là: 4 hình tượng trong “Trạng Tí” không giữ trọn vẹn hình ảnh như tại “Thần đồng đất Việt” có vi phạm quyền SHTT hay không? Mà cụ thể là có đang “xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm”, khi chưa có sự đồng ý của tác giả Lê Phong Linh hay không? Câu trả lời là CÓ nếu “Trạng Tí” là hình thức thể hiện nguyên gốc và là KHÔNG nếu “Trạng Tí” là tác phẩm phái sinh. Bởi vì:
Thứ nhất, điều này bắt nguồn từ bản chất của tác phẩm phái sinh, là tác phẩm được hình thành trên cơ sở thay đổi tác phẩm gốc. Do đó, không thể yêu cầu tác phẩm phái sinh được thể hiện giống hệt tác phẩm gốc. Bởi nếu thể hiện giống hệt tác phẩm gốc, thì nội dung cần phải xem xét là là quyền sao chép tác phẩm hoặc những quyền khác, liên quan đến việc sử dụng, khai tác tác phẩm gốc.
Bên cạnh đó, tác phẩm phái sinh cũng được bảo hộ là tác phẩm độc lập. Những người trực tiếp tạo ra tác phẩm điện ảnh được xác định là tác giả, bao gồm: người làm công việc đạo diễn, biên kịch, quay phim, dựng phim, sáng tác âm nhạc, thiết kế mỹ thuật, thiết kế âm thanh, ánh sáng, mỹ thuật trường quay, thiết kế đạo cụ, kỹ xảo và các công việc khác có tính sáng tạo đối với tác phẩm điện ảnh. Các tác giả này, nếu không phải là chủ sở hữu tác phẩm, được hưởng các quyền nhân thân của tác giả và các quyền khác theo thoả thuận. Tổ chức, cá nhân đầu tư tài chính và cơ sở vật chất-kĩ thuật để sản xuất tác phẩm điện ảnh là chủ sở hữu của tác phẩm và có các quyền tài sản và quyền công bố tác phẩm (Điều 21 Luật SHTT). Có nghĩa là, “Trạng Tí” dù là tác phẩm phái sinh, nhưng vẫn là một tác phẩm độc lập, có tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và có quyền tài sản và nhân thân như bất kì một tác phẩm độc lập nào khác.
Thứ hai, điều này cũng là lập luận cơ bản được sử dụng trong bản án phúc thẩm của vụ việc “Thần đồng đất Việt” khi Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh xác định hình thức thể hiện từ tập 79 của bộ truyện vẫn là hình thức thể hiện gốc của tác phẩm nên mới có sự xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm. Như vậy, nếu hình thức thể hiện là tác phẩm phái sinh, vấn đề này không được đặt ra.
Kết luận lại, việc đoàn làm film của Ngô Thanh Vân đã xin phép chủ sở hữu tác phẩm gốc “Thần đồng đất Việt” để làm tác phẩm phái sinh “Trạng Tí” là đáp ứng yêu cầu của pháp luật-về mặt lí. Về mặt tình, đoàn làm film đã mời hoạ sĩ Lê Linh tham gia làm cố vấn đối với các vấn đề chuyên môn là sự tôn trọng tác giả. Việc không giữ nguyên từng chi tiết trên áo của nhân vật được pháp luật SHTT bảo hộ đối với tác phẩm phái sinh. Quan điểm cho rằng vấn đề này là không đảm bảo sự toàn vẹn của tác phẩm vì sao không đặt ra câu hỏi: tác phẩm gốc là hình vẽ đen trắng trên giấy, nhân vật của film là con người thật được ghi nhận bằng các phương tiện làm film, vậy, thay người thật cho nhân vật vẽ có phải là xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm hay không? Để thấy rằng: tác phẩm phái sinh có đời sống độc lập riêng có của nó và cũng cần được tôn trọng, cũng như bảo hộ quyền tác giả của các chủ thể tạo ra, đầu tư làm nên tác phẩm.
Do đó, sự phản đối bộ phim với lý do xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm, thậm chí là với lý do phải xin phép hoạ sĩ Lê Linh khi làm film là không hợp lí trên cơ sở của pháp luật SHTT, đặc biệt khi thị trường cần những bộ phim mang tính chất tự hào dân tộc, có định hướng giáo dục và mang đến tác phẩm chuyên nghiệp nhưng có thể phục vụ nhiều tầng lớp khán giả khác nhau.
Thay cho lời kết và cũng là diễn đàn để những người thực sự quan tâm đến các vấn đề pháp lý về sở hữu trí tuệ, câu hỏi nên đưa ra và có thể tốn khá nhiều giấy mực để tranh luận, nên là: Với ý nghĩa là một tác phẩm phái sinh, liệu “Trạng Tí” có thuộc trường hợp quy định tại Khoản 2 Điều 14 Luật SHTT (tác phẩm phái sinh có thể được bảo hộ như tác phẩm gốc nếu không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm gốc được dùng để làm tác phẩm phái sinh) để xem xét về vấn đề bảo hộ như tác phẩm gốc hay không?
(Nguồn ảnh: theo Kenh14.vn)
#luatvuongnguyen #TrangTi #NgoThanhVan #Studio68 #Studio68vietnam #taychayTrangTi #HoasiLeLinh #LeLinh #xamphambanquyen #luatsohuutritue
———————————————————
Mọi thông tin chi tiết liên hệ Luật Vương Nguyễn:
?Fanpage: https://www.facebook.com/Luật-Vương-Nguyễn-102696048343656/
? Email: vuongnguyen@vuongnguyen.vn
☎️ Điện thoại: 024 6253 2259 hoặc 0984927499